Dù không nhận ra, nhưng bạn sử dụng loại đồ chấm này nhiều hơn bạn nghĩ, gần như mỗi ngày đấy!
Đó chính là tương ớt. Tương ớt Việt Nam hầu như được dùng trong mọi món ăn thường ngày mà ta có thể nghĩ đến, từ bánh mì, tô phở sáng, tô bún bò, các món ăn vặt… dường như mọi thứ đều ngon hơn khi có tương ớt, và quả thật là thế! Loại tương có màu đỏ đặc trưng, với vị cay cay ngòn ngọt, lại thêm phần đậm đà. Tương ớt Việt Nam đặc biệt ở chỗ không lấy vị cay làm chủ đạo, nên không cay bằng nhiều phiên bản tương ớt của bạn bè quốc tế, song chính ở điểm này mới khiến nó phù hợp với hầu hết mọi loại món ăn.
Vị cay nhè nhẹ vừa đủ để “đánh thức” vị giác đang ngủ say, chuẩn bị sẵn sàng cho người ăn thưởng thức món chính. Tương ớt Việt, nói đơn giản chứ làm không đơn giản chút nào, bên trong một chai tương ớt chất lượng phải gồm ít nhất bốn, năm nguyên liệu như đường, muối, tỏi xay, giấm và ớt (hiển nhiên). Những loại nguyên liệu này đều được trộn với tỉ lệ phù hợp để không “chọi” nhau, khiến thành phẩm có mùi vị đủ nhẹ nhưng cũng đậm đà để ăn kèm với nhiều món.
Trong thực tế, tương ớt xuất hiện cực kì nhiều trong các món ăn. Chỉ cần ra đại hàng quán nào đấy, miễn không phải loại thức ăn gì quá đặc thù hay là món ngọt, thì đều sẽ có một chai tương ớt trên mỗi bàn. Tôi chưa từng thấy một quán phở nào không có tương ớt, cũng chưa thấy một người bán bánh mì nào không xịt ít nhất một hai lần tương ớt vào ổ bánh của khách. Họ xịt tương ớt như một thói quen, có khi… kệ luôn khi khách nói không cần, vì làm theo quán tính từ cả trăm, cả nghìn lần như vậy rồi.
Còn các món chiên như nem rán, chả giò, đậu phụ rán… cũng được ăn với tương ớt. Bây giờ đôi khi đến hàng bún đậu cũng thấy chai tương ớt sừng sững, trong khi tôi khá chắc là ngày xưa các cụ hình như không ăn món này với tương ớt đâu.
Tương ớt Việt được người ta yêu thích đến mức, dù chẳng phải món Việt thì cũng phải quen thói ăn cùng. Ví dụ đầu tiên là dimsum, hay các loại há cảo, xíu mại kiểu Hoa. Người Hoa ăn những món này với xì dầu và ớt chưng truyền thống. Ấy vậy mà sang đến Việt Nam thì hàng nào cũng có một lọ tương ớt kiểu Việt, và khách Việt thì cứ ăn há cảo cùng loại này một cách hiển nhiên.
Món tiếp theo là khoai tây chiên, hamburger… Từ xa xưa ở Mỹ, người ta chỉ ăn khoai tây chiên, hamburger với ketchup (tương cà), hiếm ai ăn cùng tương ớt. Còn người Việt Nam thì thường xuyên ăn khoai tây chiên cùng tương ớt, dễ thấy rằng tương cà không hợp vị. Không ít lần tôi thấy khách hàng của các quán như KFC, Burger King lấy thêm tương ớt vì phần được cho sẵn không đủ ăn.
Cũng không nói đâu xa, ở Mỹ có loại tương ớt Sriracha của một cụ ông người Việt nổi vô cùng, một năm sản xuất hơn 20 triệu chai cũng “cung không đủ cầu”, từng một thời khiến báo chí Mỹ phải tốn bao nhiêu là bút mực vì cuộc hành trình của món tương ớt Việt. Dạo một vòng trên mạng thì thấy vô số các công thức món ăn Tây với tương ớt Việt, được người sáng chế đảm bảo rằng “cứ thêm tương ớt thì sẽ ngon”.
Mặc dù tương ớt không phải là món nước chấm quá đặc thù, hầu như quốc gia nào cũng có, song tương ớt Việt vẫn có khả năng làm nên cả một “đế chế” của riêng mình. Tương ớt Việt không như tương ớt Hàn có độ đặc sánh, cũng không như tương ớt Thái vốn chuộng sự đa vị đậm đà. Thậm chí, đến Trung quốc cũng có một loại ớt chưng, nhưng vốn có nhiều dầu, còn nguyên hạt và có hương vị cay nồng… nhưng vẫn hoàn toàn khác biệt.
Tương ớt của chúng ta có có độ đặc vừa phải, độ đặc này phù hợp với tất cả các món từ cho vào các món nước như bún phở. Tương ớt có thể hòa tan trong nước lèo nóng, song vẫn giữ đủ sự đặc cho các món chiên, rán. Tương ớt Việt có vị cay thanh, thêm chút ngọt và thơm tỏi, vừa đủ để làm món ăn bớt chán, lại không hủy đi cấu trúc vị nguyên bản của món ăn.
Trong thực tế thì tương ớt Việt cũng không phải đa năng đến thế, hoặc ít ra, tôi hiếm thấy ai đem tương ớt đi ướp thịt, hay nêm nếm món ăn. Tương ớt Việt chủ yếu là đồ chấm, không phải gia vị, bởi vì đặc thù của nó là “làm nền” cho một món ăn khi món ấy đã hoàn thành. Có thể nói, tương ớt là một món đồ chấm “có thì cũng được mà không có thì thấy thiếu thiếu”. Trừ số ít những người không thích tương ớt, thì hãy nghĩ đến lần gần nhất bạn ăn phở, ăn nem rán hay món gì mà không có tương ớt xem. Có phải thấy “kì kì”, “thiếu thiếu” không?
Trong thực tế thì tương ớt Việt cũng không phải đa năng đến thế, hoặc ít ra, tôi hiếm thấy ai đem tương ớt đi ướp thịt, hay nêm nếm món ăn. Tương ớt Việt chủ yếu là đồ chấm, không phải gia vị, bởi vì đặc thù của nó là “làm nền” cho một món ăn khi món ấy đã hoàn thành.
Có thể nói, tương ớt là một món đồ chấm “có thì cũng được mà không có thì thấy thiếu thiếu”. Trừ số ít những người không thích tương ớt, thì hãy nghĩ đến lần gần nhất bạn ăn phở, ăn nem rán hay món gì mà không có tương ớt xem. Có phải thấy “kì kì”, “thiếu thiếu” không?
